Ja… moest jij ook gelijk aan dat nummer van Marco Borsato denken…je weet wel van “afscheid nemen bestaat niet?” Dat nummer wordt vaak gespeeld op begrafenissen, om de nabestaanden te ondersteunen met de gedachte dat herinneringen nooit verloren gaan. Dat soort gelegenheden vinden we allemaal moeilijk. Toch weten we in zulke situaties wat we het beste kunnen doen om iemand te helpen bij zijn afscheid. Ook jij hebt vast wel eens zulke uitingen van medeleven gedaan.

Je schrijft een kaart of pakt iemand stevig beet. Als je er wat verder van af staat is het soms alleen een kneep in de arm of een stevige schouderklop. Het zijn zaken waarvan je misschien soms denkt “wat voegt het toe?” Maar er is een reden waarom we rondom afscheid het zoeken in de mooie stemmige kaartjes en gedichten, de weemoedige muziek en misschien net wat meer fysieke aanraking dan gebruikelijk. We zoeken elkaars gevoel op. We willen contact met elkaar en met onze gevoelswereld, ook al is die dan zo door elkaar geschud op dat moment. We zoeken elkaar op, want afscheid dat neem je kennelijk samen.

In onze nuchtere Nederlandse cultuur gaat het er meestal nogal timide aan toe. Als je naar nieuwsberichten kijkt waar mensen in een ander deel van de wereld net op een tragische manier geliefden verloren hebben, zie je aan hun lichaamstaal vaak heel duidelijk hoe verloren zij zichzelf voelen. Ze werpen zich ter aarde, trekken zich op aan de schouders van hun medestanders en laten een luid gekerm, ja geschreeuw zelfs horen. Ze rouwen op – voor ons vaak – zeer “emotionele” wijze. Zelf heb ik ook een andere culturele achtergrond die veel expressiever is dan de Nederlandse op dat gebied. Het contrast is dan soms groot. De meeste begrafenissen waar ik recentelijk geweest ben, hoorde je enkel wat gemoffeld gesnik maar daar zaten de emoties weer gekunsteld verwerkt in mooie speeches. Ook in Nederland zie je wel typische gebruiken die bij het afscheid horen, vaak speelt muziek en beeld daar een rol bij en tegenwoordig is er meer dan alleen maar koffie en cake na de dood. Menig uitbundige borrel om nog eens op het gepasseerde leven te toosten doet steeds meer zijn intrede. We willen dat het afscheid telt, dat het persoonlijk en herkenbaar is. We willen met dat gevoel bezig zijn, op onze eigen manier. De meeste uitvaartorganisaties spelen ook op die gevoelens in met hun uitingen. Kortom, we willen afscheid met elkaar beleven. Leven met elkaar, afscheid nemen dus ook met elkaar.

Als we in ons werkende leven afscheid van elkaar nemen ziet het beeld er in deze tijd vaak grimmiger uit. Zeker in tijden van recessie, is afscheid nemen vaak een noodzakelijk kwaad. En afscheid hoeft niet altijd meteen vertrek bij een bedrijf te zijn. Het kan ook afscheid van een plek zijn, bijvoorbeeld in het kader van het nieuwe werken of van een positie, gewoonten of werkwijzen. We herkennen bij het eerder genoemde afscheid maar al te goed de verslagenheid, schok en het verdriet wat iemand ten deel kan vallen. Maar in bedrijfscontext laten we ons nogal vaak verleiden om het afscheid een ijskoude, gevoelloze aangelegenheid te laten zijn, terwijl we in privécontext zo heel duidelijk onderscheiden waar behoefte aan is. Waarom laten we dat gevoel in organisatiecontext zo ver achterwege? Is het vreemd dat mensen na soms tientallen jaren, duizenden uren en minuten op een plek te hebben doorgebracht er aan gehecht zijn geraakt? Dat de relaties die ze op hun werk hebben belangrijk voor ze zijn en ze daar dus voorzichtig mee omgesprongen moet worden? Waar is die broodnodige steunende arm of die schouderklop als we afscheid nemen van die zaken die ons werkende leven zo lang beheerst hebben?

Maar al te vaak kom ik verhalen tegen waaruit blijkt dat er weinig ruimte voor bestaat als het gaat om afscheid nemen in organisaties. Er wordt geen rekening gehouden met gevoelens die er nu eenmaal bij horen. Omdat snelheid van schakelen de prioriteit lijkt moeten we maar snel overschakelen naar de nieuwe situatie, als een begrafenis zonder afscheidsspeech, muziek, foto’s of zelfs maar koffie na. Hoe verwachten we dan dat de getroffenen zich zullen handhaven? Hebben we het gevoel dat het niet professioneel overkomt om onze emoties te tonen? Mensen zijn toch geen machines?

Afscheid nemen is belangrijk om meerdere redenen. Hier volgen een aantal die het de moeite waard maken er wel ruimte voor te maken.

• Het zorgt voor afsluiting
Dit biedt ook de mogelijkheid om opnieuw te starten. Zonder closures geen nieuw begin. Vaak besteden we aan het begin van dingen extra veel aandacht, waarom raffelen we het einde dan vaak zo af? Dat doen we bij iemands leven toch ook niet? Waarom dan wel bij belangrijke onderdelen van het leven, zoals ons werk?

• Het is onderdeel van het verwerkingsproces
Om ergens ‘overheen te komen’ of ‘voorbij te gaan’ moet je in de zogenaamde acceptatie-fase terecht komen. Pas dan kun je face-to-face met de realiteit komen en deze omarmen. Zolang je niet de gelegenheid hebt gehad om stil te staan bij de gebeurtenis en de emoties die dit losmaakt kun je dus letterlijk niet verder komen.

• Niet geuite en onverwerkte emoties kunnen op een later moment schade aanrichten
Het laatste waar je op zit te wachten is dat mensen die hun woede, teleurstelling, verdriet en andere emoties niet kwijt konden deze later op andere manieren in hun werk uiten. Dan moet je niet alleen maar denken aan de saboterende of roddelende medewerker maar ook aan de zieke of verzuimende medewerker. Van onverwerkte emoties is bekend dat ze voor (chronische) lichamelijke en mentale klachten kunnen zorgen.

• Werken is iets wat je samen doet, zoals zoveel dingen in het leven.
Als er binnen werk sprake is van afscheid, laat iemand zich dan niet alleen voelen maar doe dit ook zoveel mogelijk samen, dit is alleen maar logisch.

• Het geeft lucht en steun aan alle betrokkenen, niet alleen hen die het direct treft.
Aan ieder mens zitten weer andere mensen in diverse rollen vast. Dat houdt niet op bij collega’s, ondergeschikten of leidinggevenden. Denk ook aan een thuisfront die onherroepelijk meeleeft met wat er op de werkvloer gebeurt. En een niet te onderschatten groep zijn de klanten. Met klanten is het persoonlijk contact vaak heel hecht. Zij hebben direct door dat er iets speelt in de organisatie. Hoe beter medewerkers de kans hebben om waardig afscheid te nemen, hoe beter dit ook voor de klantbeleving zal zijn, zeker als dit uiteindelijk ook klanten persoonlijk treft.

Ongeacht de bedrijfscultuur, afscheid nemen zou iets moeten zijn wat alle organisaties goed willen doen, al was het alleen maar omdat het laat zien dat je je mensen graag in hun waarde laat. Geef ze die figuurlijke schouderklop, dat gedichtje of die mooie herinnering aan wat hun dierbaar was, creëer een omgeving van steun en saamhorigheid.

We moeten waarschijnlijk veel vaker afscheid nemen van veel meer zaken dan ons lief is, maar onthoud dan dat goed afscheid nemen wel degelijk bestaat.

Hoe gaat jouw organisatie om met afscheid? Sta jij als ondernemer of manager wel eens stil bij de manier waarop jij communiceert rond afscheid nemen? En waar moet goed afscheid volgens jou aan voldoen? Deel jouw beleving hier met anderen.